Անօրգանական նյութերի հիմնական դասերի վերաբերյալ գիտելիքների ընդհանրացում

Հարցեր և վարժություններ.

☆֊ Ինչպե՞ս են դասակարգվում նյութերը ըստ բաղադրության, սահմանեք, գրեք օրինակներ…

Նյութերը ըստ բաղադրության դասակարգվում են պարզ և բարդ։

Պարզ նյութերը այն նյութերն են, որոնք կազմված են միատեսակ քիմիական տարրի ատոմներից։ Իսկ բարդ նյութերը կազմված են երկու կամ ավելի տարրի ատոմներից։

Պարզ նյութեր՝ ածխածին, թթվածին։ Իսկ բարդ նյութեր՝ կալցիում, քլոր։

☆֊ Ինչպե՞ս են դասակարգվում նյութերը ըստ ծագումնաբանության, գրեք օրինակներ…

Ըստ ծագումնաբանության նյուերը դասակարգվում են օրգանական և անօրգանական նյութերի։

☆֊ Անօրգանական նյութերի ինչպիսի՞ օրինակներ գիտեք, գրեք օրինակներ…

Անօրգանական են՝ քարը, փայտը, ջուրը, կերակրի աղը, այսինքն այն նյութերը, ,որոնց մեջ չկա ածխածին։

☆֊ Օրգանական նյութերի ինչպիսի՞ օրինակներ գիտեք…

Սպիտակուցները, ճարպերը, ամինաթթուները, գլյուկոզը, ֆրուկտոզը, բնական գազը, նավթը, ացետոնը, այսինքն այն նյութերը, որոնք պարունակում են ածխածին։

☆֊ Ո՞ր նյութերն են ավելի շատ, օրգանականը, թե՞ անօրգանականը, պատասխանը հիմնավորեք…

Բնության մեջ ավելի շատ են օրգանական նյութերը:

☆֊ Հետևյալ նյութերից ընտրեք անօրգանական նյութերը և գրեք դրանց քիմիական բանձևերը. թթվածին, կերակրի աղ, շաքար, երկաթ, ջուր, քլոր, խմելու սոդա, գլյուկոզ, ծծմբական թթու, ազոտ, սպիտակուց, պղինձ, գինու սպիրտ, ածխաթթու գազ, շմոլ գազ, ճարպ:

Քիմիա. Ավոգադրոյի օրենքը և հետևությունները

1.Ինչպիսի՞ ագրեգատային վիճակներում կարող են գտնվել նյութերը, թվարկեք…
պինդ, հեղուկ և գազային

2.Ինչու՞ նյութի գազային վիճակը տարբերվում է հեղուկ և պինդ վիճակներից, պատասխանը  հիմնավորեք…

Գազային վիճակում նյութի մոլեկուլները չեն հպվում միմյանց, նրանց միջև մեծ տարածություն կա:

3.Ի՞նչ գազային նյութեր գիտեք, որոնք սենյակային ջերմաստիճանում գտնվում են գազային  վիճակում, թվարկեք…

թթվածին, մեթան, հելիում, ջրային գոլորշի, ածխաթթու գազ…

4.Ո՞ր նյութերին է վերաբերվում Ավոգադրոյի օրենքը, ինչու՞…

Արտաքին միատեսակ պայմաններում գտնվող իդեալական գազերի հավասար ծավալները պարունակում են միևնույն թվով մոլեկուլներ:

5.Ի՞նչ ծավալ է զբաղեցնում 1 մոլ նյութաքանակով ցանկացած գազ նորմալ պայմաններում…

Vm=22.4լ/մոլ

6.Ի՞նչ ծավալ է զբաղեցնում 64 գ թթվածին գազը՝ Օ₂ նորմալ պայմաններում:

V=Vm*n,n=m/M=64/32=2,V=22.4*2=44.8

7.Ո՞ր գազն է առավել հարմար օդապարիկները լցնելու համար.

Ա) ազոտ՝ N₂ Բ) հելիում՝ He, Գ) արգոն՝Ar, Դ) ջրածին՝ H₂ , Ե) մեթան`CH₄

 

 

Ֆիզիկական մեծություններ

՝Ֆիզիկական  մեծություններ՝ զանգված (m), ծավալ`V,  նյութի քանակ՝ մոլ(n): Մոլային  զանգված՝M: Ավոգադրոյի  հաստատուն՝N_A:

Զանգված ՝ m (կգ, գ, մգ)
Ծավալ ՝ V (սմ³, մ³, լ, մլ)
Նյութի քանակ ՝ մոլ n (մոլ, կմոլ, մմոլ)
Կառուցվածքային մասնիկների թիվն է ՝ (ատոմ, մոլեկուլ, իոն)
Մասնիկների թիվ ՝ N
Ավոգադրոյի հաստատուն ՝ Na=6,02·10²³

Քիմիա. Ինքնաստուգում

Ինքնաստուգում

1.Քիմիական տրրը միջուկի նույն լիցք ունեցող ատոմի տեսակ է:

2.(4) – Հիմնական քիմիական հատկությունները

3.(3) – Պրոտոններից, էլեկտրոներից և նեյտրոներից

4.(3) – P,O,C,Fe,N

5.(1) – բ, գ, դ

6.(2) – 3,6

7.(1) – 62

8.(3) – H₂, NH₃, H₂O, CH₄

 

 

 

Քիմիա. Կալցիում

Կալցիում (լատ.՝ Calcium), պարբերական համակարգի երկրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբի քիմիական տարր, որի նշանն է Ca և ատոմային համարը՝ 20։ Այն գտնվում է պարբերական համակարգի 2 խմբի գլխավոր ենթախմբում։ Դրանց ատոմների արտաքին էլեկտրոնային թաղանթում ունեն 2 էլեկտրոն ns² վիճակում։ Ամենաշատ տարածված մետաղներից է, կազմում է երկրակեղևի 3%-ը։

Ունի 6 կայուն իզոտոպ՝ ⁴⁰Ca (96, 97 %), ⁴²Ca, ⁴³Ca, ⁴⁴Ca, ⁴⁶Ca և ⁴⁸Ca: Կալիումի միացություններից կրաքարը, մարմարը, գիպսը, ինչպես նաև կրաքարի այրման վերջնանյութ կիրը դեռևս հնագույն ժամանակներում կիրառվել են որպես շինանյութ։

Բնության մեջ

Բնության մեջ զգալի քանակներով հանդիպում է կալցիումի ֆոսֆատը՝ Ca₂(PO₄)₂, որից ստանում են սպիտակ ֆոսֆոր, ֆոսֆորական թթու և ֆոսֆորական պարարտանյութեր

Քիմիա. Քիմիական կապերի տեսակներ

            Քիմիական կապերի տեսակներ

Կովալենտ – Ոչ մետաղների ատոմներ
Իոնային կապ – Մետաղի և ոչ մետաղի ատոմների միջև
Մետաղական կապ- մետաղի ատոմների միջև

Առաջադրանք 1

Ոչ բեվեռային կովալենտային կապ

 

 

 

Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը

Դաս 1. Կրկնողություն` Ֆիզիկական  մարմին  և  նյութ :Ի՞նչ է նյութը,պարզ և բարդ նյութերի օրինակներ: Անօրգանական և  օրգանական  նյութերի  օրինակներ:Մաքուր նյութեր,խառնուրդներ(համասեռ և անհամասեռ):Նյութի բաղադրությունը՝մոլեկուլ,ատոմ (կառուցվածքը,բաղադրությունը):

Դաս  2. Գործնական  աշխատանք  1. Նյութի  հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական: Ֆիզիկական  և  քիմիական  երևույթներ: Քիմիական ռեակիցիաների  հատկանիշները  և  ընթանալու  պայմանները:

Դաս  3. Գործնական  աշխատանք  2. <<Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի (աղյուսակի)ֆիզիկական իմաստը>>.

Առաջադրանք  1.Բնութագրեք  հետևյալ  տարրերի  ատոմները՝ ջրածին, ածխածին, թթվածին, ազոտ, ֆոսֆոր,ծծումբ, ալյումին, նատրիում, կալիում,  մագնեզիում, կալցիում, սիլիցիում, երկաթ,  մանգան, պղինձ, արծաթ, ոսկի…

ըստ  հետևյալ  սխեմայի՝

• քիմիական  տարրի  նշանը…….
• կարգաթիվը…..
• միջուկի  լիցքը …..
• հարաբերական ատոմային զանգվածը՝ Ar
• մեկ ատոմի զանգվածը m₀ 
• ատոմի բաղադրությունը ….
• ո՞ր  պարբերության տարր  է ……
• ո՞ր  խմբի  և ենթախմբի տարր  է ……
• մետաղ է,`թե  ոչմետաղ

Առաջադրանք  2.Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթի  կառուցվածքը՝՝էլեկտրոնների  բաշխումը  ըստ  էներգետիկ  մակարդակների,էլեկտրոնային բանաձևը, նաև  քվանտային  բջիջներով:

Առաջադրանք  3. Ինչպիսի՞  պարզ  և   բարդ նյութերի օրինակներ  գիտեք, որոնց  բաղադրության  մեջ  առկա  են  այդ  տարրի ատոմներ`բերեք  տարբեր  տարրերի  հետ   առաջացրած   միացությունների  բանաձևերը:

30.09

Որոշեք հետևյալ ատոմների բաղադրությունը

Կենսական տարրեր մակրո, -C, H, O, N, P, S:
Միկրո Fe,Ca, K, Na, Cl, F, I, Br, Cu, Zn, Mg, Au, Ag:

Որոշենք ֆոսֆորի ատոմի բաղադրությունը:

Ածխածին նշան՝ C

N=A-Z=12-6=6

Պրոտոն-+6
Նետրոն-6n
Էլեկտրոն-+6

Քիմիա. Գիտելիքի ստուգում

1.Ո՞ր  շարքում  են  միայն  պարզ  նյութերը.

       1/ջրածին, թթվածին, ջրածնի պերօքսիդ

       2/ծծումբ, ֆոսֆոր, կերակրի  աղ

    3/թթվածին, օզոն, ածխածին

       4/ազոտ, ցինկ, մարմար

                                                                                         

2. Ո՞ր  շարքի  երեք  նյութերն  են  գտնվում  տարբեր  ագրեգատային   վիճակներում.

       1/ազոտ, մեթան, հելիում

       2/քլոր, յոդ, բրոմ

       3/գրաֆիտ, ծծումբ, սոդա

       4/ացետոն, սպիրտ, բուսական  յուղ

3. Ո՞րն  է  բարդ  նյութ.

        1/արգոնը

         2/խմելու սոդա

         3/երկաթը

         4/թթվածինը

                                                                                                  

4. Ո՞ր  պատասխանը  չի  համապատասխանում  ատոմին:                                                     Ատոմը`

     1/նյութի  քիմիապես  անբաժանելի  մասնիկ  է

     2/ նյութի  քիմիապես  բաժանելի  մասնիկ  է

     3/պրոտոններից, էլեկտրոններից  կազմված  էլեկտրաչեզոք  մասնիկ  է

     4/քիմիական  տարրի  փոքրագույն  մասնիկ  է

                                                                                                  

 5.Ո՞ր  տարրական  մասնիկներով  է  պայմանավորված  ատոմի  հիմնական  զանգվածը.

    1/պրոտոններ

    2/նեյտրոններ

    3/պրոտոններ  և  էլեկտրոններ

    4. պրոտոններ և  նեյտրոններ                                                                                                             

6. Բերված  քիմիական  նշանների  շարքերից  ո՞րն  է  համապատասխանում  տարրերի  անվանումների  հաջորդականությանը` ֆոսֆոր, թթվածին,  ածխածին, ազոտ .

ա)         1.   C, P, N, O

2. P, O, C, N
3. O, N, C, P
4. N, O, P, C

 բ) Բնութագրեք ընտրված շարքի տարրերը ըստ պարբերական համակարգի,նշելով նրանց դիրքը պարբերական համակարգում    պարբ.,խումբը,ենթախումբը,ատոմի բաղադրությունը:                                                                                               

7. Քիմիական  տարրի  կարգաթիվը  11  է: Այդ  տարրի  ատոմի  միջուկում  նեյտրոնների  թիվն  է.

             1/11                        3/13

             2/12                        4/14

.                                                                                                                                             

  8.Պարբերական  համակարգում  քիմիական  տարրերի  ուղղաձիգ  սյունյակները         

                                                          կոչվում  են.

               1/փոքր  պարբերություններ

              2/մեծ  պարբերություններ

              3/խմբեր

      4/ենթախմբեր     

                                                                                          

9. Թվերի 2, 8, 5  շարքը  համապատասխանում  է  հետևյալ  ատոմներից  մեկի  հիմնական  վիճակի  էլեկտրոնների  բաշխմանը  ըստ  էներգիական  մակարդակների.

                  1/ալյումին

                  2/ֆոսֆոր

                  3/ազոտ

                     4/քլոր                                                               

 10 .Բնութագրեք  N X  տարրը ըստ հետևյալ սխեմայի`

                   1) քիմիական  տարրի  նշանը…….

                   2) կարգաթիվը….., միջուկի  լիցքը ….., 

                   3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը…. 

                 4)մեկ  ատոմի  զանգվածը (գ

                   5) դիրքը պարբերական համակարգում“ո՞ր  պարբերության տարր  է,խումբը…,ենթախումբը….…..

                 6)  ատոմի բաղադրությունը                                                                             

               7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը……

           8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչմետաղ

           9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ

11. Որքա՞նէ  ¹⁶O  և ¹⁸O  իզոտոպների  միջուկներում  պրոտոնների  ընդհանուր  գումարը.

              1/18                                       3/16 

              2/17                                        4/19

                                                                                           

12. Որքա՞նեն  պրոտոնների  և  նեյտրոնների  քանակները  7 կարգաթվով  և 14  զանգվածային  թվով  քիմիական  տարրի  ատոմում.

              1/8  և  8                              2/7  և  7

              3/8  և  6                              4/8  և  7

13. Ո՞րն  է  զանգվածի  ատոմային  միավորը (ԶԱՄ).

              1/ԶԱՄ – ն  ածխածնի  ատոմի  զանգվածի  1/12-ն  է

              2.ԶԱՄ – ը  ջրածնի  մեկ  ատոմի  զանգվածն  է

              3/ԶԱՄ – ը  ցանկացած  տարրի  ատոմի  զանգվածի  1/12 –ն  է

    4/ԶԱՄ – ը  տարրի  հարաբերական  ատոմային  զանգվածն  է:

                                                                                                   

14. Զանգվածիատոմային  միավորի (գ)  թվային  արժեքն  է.

            1/ 0,2                               3/ 6,02•10²³

             2/ 22,4                            4/ 1,66•10^-24

                                                                                                  

    15.Ջրածնի   ¹H, ²H, ³H  իզոտոպների  միջուկներում  նեյտրոնների  թվերը            

                համապատասխանաբար  հավասար  են.

               1/ 1, 2, 3                             3/ 0, 0, 1

               2/ 0, 1, 2                             4/ 1, 1, 1

   16.Ստորև թվարկվածներից որի՞ հետ է համընկնում ատոմում առկա էլեկտրոնների թիվը.

             1) նեյտրոննե                                   3) նեյտրոնների ու պրոտոնների գումարային թվի

             2) պրոտոն                                       4) նեյտրոնների ու պրոտոնների թվերի տարբերության

17. Առավելագույնըքանի՞ էլեկտրոնի կարող է «տեղ տրամադրել» ատոմի չորրորդ

էներգիական մակարդակը.

                1) 30                   2) 33

                3) 32                  4) 34

                

18. Ստորև թվարկվածներից որի՞ հետ է համընկնում քիմիական տարրի ատոմի

էներգիական մակարդակների թիվը հիմնական վիճակում.

               1) կարգաթվի                  2) պարբերության համարի

               3) խմբի համար           4) հարաբերական ատոմային զանգվածի

19. Փոքրպարբերություններում ինչպե՞ս են փոխվում քիմիական տարրերի մետաղական

հատկությունները.

              

           1) ուժեղանում են           2)կարող են և‘ ուժեղանալ, և‘ թուլանալ

            3)  թուլանում                    4) չեն փոփոխվում

             

20. Ատոմի միջուկը կազմող մասնիկները ի՞նչ լիցք ունեն

              1) դրական, բացասական և լիցք չունեց          2) միայն լիցք չունեցող

             3) դրական և լիցք չունեցող       4) միայն դրական  

           

21. Հետևյալ քիմիական տարրերից որի՞ ատոմն ունի լրիվ լրացված երկու էներգիական

մակարդակ.

                  1) բոր            3) ֆտոր                

                  2) նեոն               4)հելիում 

                                  

22. Հետևյալարտահայտության ո՞ր բառն է բաց թողած. «Երկրորդային ենթախմբերն

սկսվում են………………. պարբերության տարրերից».

                           1) երկրորդ                    2) հինգերորդ             

                          3) չորրորդ                             4) երրորդ

Իզոտոպներ

Իզոտոպները – դրանք նույն ատոմի տարատեսակներն են, որոնք  ունեն նույն միջուկի լիցք, բայց տարբեր հարաբերական ատոմային զանգվածներ, այսինքն տարերի նետրոների թվեր:
Ինչպես են փոխվում տարերի հատկություները պարբերություներում և խմբերում

3 Li +3 I 2 I 1
Be +4 I 2 I 2
B +5 I 2 I 3
C +6  I 2 I 3
O +8 I 2 I 6
F +9 I 2 I 7
Ne +10 I 2 I 8

Պարբերություներում մետաղական հատկություները թուլանում են և ուժեղանում են ոչ մետահական հատկություները: Խմբերում մետաղական հատկություները կուժեղանան իսկ, ոչ մետաղական հատկություները կթուլանան:

 

Գործնական աշխատանք. Օդի բաղադրության որոշումը

Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր-տարայի մեջ լցված ջուր, ապակյա սրվակ, թեթև պենոպլաստե խցանի վրա ամրացված մոմ և լուցկի:

Փորձի նկարագրությունը-մոմը վառեցինք դրեցինք ջրի վրա շուռ տվեցինք վրան ապակյա սրվակը: Նկատեցինք, որ միաժամանակ հետո մոմը հանգեց, ջուրը բարձրացավ սրվակի 1/5 մասը:

Եզրակացությունը-թթվածինը նպաստում է այրմանը և 1/5 մասը կամ 21%-ը թթվածին է, 4/5 մասը կամ 78%-ը ազոտ է, իսկ 1%-ի մեջ կա ածխաթթու գազ, ջրային գոլորշիներ, H2O և իներտ գազեր, հելիում, նեոն և արգոն: